Titolo	Eŭgeno Onegin
Aŭtoro	Aleksandr Puŝkin
Kategorio	Poezio tradukita
Prezo	19.80 €, sesona rabato ekde 3 ekz.
Eldonloko, jaro	Kaliningrado, 2005
Eldoninto	Sezonoj
Klarigoj	Versromano priskribanta la ĉiutagan vivon de Rusio komence de la 19a jc.
Tradukisto, lingvo	V. Melnikov / El la rusa
Formato	256 paĝoj, 21 cm
Karakterizoj	Serio Oriento-Okcidento n-ro 40
Recenzoj	Ekskurse tra Rusujo de Joxemari Sarasua Bonvolu legi la recenzon pli malsupre	Aldonu

  ekz.

---

Recenzo de Nikolao Gudskov

“Eŭgeno Onegin” denove – sed ne lastfoje – en Esperanto

Fonto: “La Gazeto”, 15 mar 2007, n-ro 3 (129)
Aldonita de Valentin Melnikov (2013-09-01)

Poezio estas tiu fenomeno de ĉiu nacia kulturo, kiu kreas la bazon de la nacia memkonscio kaj, aliflanke, plej malfacile kompreniĝas por alinacianoj, ĉar ĝi estas intime ligita ne nur kun vivrealaĵoj kaj ideoj, kiujn eblas sufiĉe facile transdoni per rimedoj de ajna lingvo, sed kun karakterizoj de la lingvo mem. Tial – kaj nur tial – la naciaj kulturoj ĝis certa grado restas por alilingvanoj “aĵoj en si mem”; kaj ĝuste tial daŭras konstante penoj de tradukistoj komprenigi la esencon de la naciaj poeziaj ĉefverkoj al alilingvanoj. Por internacilingva tradukarto tiu tasko fariĝas eĉ pli grava, nome: fari ilin fenomeno de la komunhoma, tutmonda kulturo.

Ĉiu nacia literaturo havas poeton, kiu estas por ĝi LA poeto, kies nomo fariĝas kvazaŭ sinonimo de la poezia arto mem. Por la rusa literaturo tia estas Aleksandr Puŝkin (1799-1837). “Puŝkin estas nia ĉio” – formulis A. Grigorjev, kaj ripetis Dostojevskij en parolado okaze de la inaŭguro de la monumento al Puŝkin en Moskvo. Tio restas vero por rusoj. Tial esperantistoj de ĉiuj epokoj, ekde 1888 ĝis nun, penas internacilingvigi liajn kreaĵojn – la sukcesaj tradukoj internaciigas la rusan kulturon ĝenerale, la malsukcesaj... nu, almenaŭ montras la bezonon. Kaj inter la verkoj de Puŝkin estas du la plej grandaj, kiuj, sekve, estas konsiderataj ankaŭ la plej gravaj: historia dramo Boris Godunov kaj epopeo, aŭ, laŭ la propra difino de Puŝkin, “versromano”, Eŭgeno Onegin. Boris Godunov malbonŝancis: kvankam la unua ĝia esperantigo far Devjatnin aperis jam en 1894, la dua, ne tro elstara, far V. Edelŝtejn, aperis nur en 2006. Mi ne scias la kialojn – ja ĝia traduko ŝajne ne starigas antaŭ la tradukisto tiom da malfacilaĵoj, kiel pluraj aliaj verkoj de la poeto. Aŭ... eble pro tio? Sed la esperantlingva sorto de Eŭgeno Onegin estas multe pli riĉa kaj interesa – eble, ĝuste pro tre granda defio por esperantlingva poeto.

Sed komence pri la epopeo. La enhavo estas jena. Ekzistas du junaj najbaroj-bienuloj Eŭgeno Onegin (cinikulo) kaj Vladimir Lenskij (romantikulo) kaj du fraŭlinoj-fratinoj Tatjana (pli serioza) kaj Olga (pli facilanima) Larina-j. Tatjana enamiĝas al Onegin, Lenskij al Olga. Tatjana konfesas sian amon al Onegin, sed li ne kortuŝiĝas kaj ne respondas al ŝiaj sentoj. Li pro bagatela malkontento pri Lenskij “venĝe” amindumas Olga-n, Lenskij ofendiĝas kaj vokas Onegin-on por duelo. Dum la duelo Lenskij pereas. Onegin forveturas. Revenninte post kelkaj jaroj al la metropola modumo, li vidas Tatjana-n iĝi el vilaĝa naivulino brila damo, generaledzino, kaj li ekdeziris fari ŝin sia amatino. Sed ŝi, malgraŭ ke en ŝia animo restis junulina amo al Onegin, este honesta edzino, lin forpelas. Punkto-fino de sufiĉe banala enhavo por amromano.

La ĝenerala enhavo de la poemo estas sufiĉe konata ankaŭ internacie pro la opero de Ĉajkovskij, verkita sur ĝia bazo. Sed, malgraŭ ĉarma muziko, la opero havas saman rilaton al la verko de Puŝkin, kiel ajna surekranigo de, ekzemple, Milito kaj paco al la romano de Tolstoj: nome, estas nur pala reflekto, kaj eĉ se ĝi estas vera artaĵo, ĝi estas alia artaĵo. La versromano estas tute alia, ol ĝia desupre videbla enhavo, ĝi havas plurajn tavolojn de la senco kaj multegajn enigmojn. Krome, ĝi estas – ne forgesu la ĉefan aferon – verko poezia, kontribuinta, i.a., al la evoluo de la rusa poezio.

En recenzo pri tradukaĵo mi ne havas eblecon multe rakonti pri tiuj sencoj kaj enigmoj. Mi nur diru, ke ĝi donas vastan bildon de la rusa vivo en la unua kvarono de la 19a jc. – la peterburga kaj moskva mondumoj, la vivo de provincaj nobeloj-bienuloj, la moroj de kamparanoj, popolaj kredoj kaj superstiĉoj... Troveblas priskriboj de novakiritaj de la Imperio regionoj en Kaŭkazio kaj apud la Nigra Maro... Estas kvazaŭ pretere menciitaj multegaj eventoj kaj realaj personoj, estas citaĵoj el tiutempaj verkoj, kio faras la libron interesa historia fonto. Ni ne postulu tro multon de unusola verko – la vivon de urbanoj, negocistoj, soldatoj ktp. oni en ĝi ne trovos, sed eĉ tio, kio estas, sufiĉis por ke la plej granda rusa literatur-kritikisto Belinskij nomu la versromanon enciklopedio de la rusa vivo. Do, la libro estas interesa kaj por modernaj rusoj kaj por alikulturanoj, almenaŭ el etnografia kaj historia vidpunktoj! La personeco de la ĉefa heroo, Onegin, komencis vicon de herooj, kiuj, ekde la sama Belinskij, ricevis la nomon “superfluaj homoj” – tiuj, kiuj estas evoluintaj pli ol la ĉirkaŭa socio, sed ne kapablas trovi iun utilan aplikon al siaj eblecoj kaj talentoj, kaj tial nur kaŭzas malagrablaĵojn al apuduloj... eĉ pereigi ilin povas – simple pro nezorgo aŭ momenta kaprico.

La temo, lanĉita de Puŝkin, fariĝis unu el la centraj en la rusa literaturo por jam preskaŭ du jarcentoj. Krome, la verko estas fonto de diversaj citaĵoj, konstante uzataj de rusoj. Ĝia influo al la rusa vivo estas videbla jam el tio, ke la nomo de la heroino Tatjana, ĝis tiam tre rara, fariĝis poste (kaj ĝis nun) unu el la plej popularaj en Rusio.

La literatura signifo de la verko estas tiu, ke, konceptita pro certa influo de romantikismo ĝenerale, kaj de Byron speciale, ĝi sur ĉiu paĝo oponas la romantikismon, neas ties principojn favore al socia realismo – eblas diri, ke la realismo en la rusa literaturo komenciĝis je Eŭgeno Onegin. Ĝi enhavas eĉ ĝermojn de psikologiismo, almenaŭ en priskribo de Tatjana.

Se temas pri poezia arto, do Puŝkin ellaboris por sia verko specialan 14-linian strofon, kia ne ekzistis antaŭe kaj kiun oni ankaŭ poste uzis ne ofte. La strofo ebligas teni humoron de trankvila rakonto, sed samtempe enteni brilajn pure lirikajn fragmentojn, filozofiajn kaj priliteraturajn meditojn, emfazi, kie necesas, ironion, fari certajn pecojn akre satiraj... (Aparta rimarko pri la ironio: ĝi estas unu el la ĉefaj trajtoj de la poemo, kiu faras el banala melodramo ĉefverkon, kaj ĝuste tiu kiu, cetere, plene mankas en la samnoma opero de Ĉajkovskij.) La strofo estas tia, ke ĝi tre facile parkeriĝas, kaj ne maloftas rusoj, kiuj scias la tutan grandegan poemon – 8 ĉapitroj po ĉirkaŭ 50 strofoj – parkere, kaj ne ekzistas ruso, kiu ne memorus parkere almenaŭ kelkajn strofojn!

La enigmoj troviĝas kaj en la kompozicio de la verko, kaj en apartaj ĉapitroj. Parte tio devenas de tio, ke la aŭtoro komencis la poemon en unu soci-historia situacio, dum regado de la imperiestro Aleksandro 1-a, kaj daŭrigis en tute alia – post la ribelo de decembristoj kaj dum la regado de Nikolao 1-a. Pro tio, verŝajne, lia rilato al certaj aferoj dum verkado iom ŝanĝiĝis, kaj li komencis ŝanĝi la originan planon, sed ne finis la ŝanĝojn. Ekzemple, la romano komence estis konceptita kiel 9-ĉapitra, sed je la unua plena publikigo la oka ĉapitro (Vojaĝo de Onegin) estis plene forĵetita de la aŭtoro, malgraŭ ke ĝi estis sufiĉe bezonata por la kohereco de la enhavo. El postaj eldonoj malaperis apartaj fragmentoj, ofte brilaj poezie. La internaj motivoj de Puŝkin por ni ne povas esti konataj, sed kiel pli bonas eldoni (kaj legi) la poemon nun? Krome, estis trovitaj ĉifritaj fragmentoj de kroma 10a ĉapitro (kie estas priskribata maturuĝo de la societo de postaj decembristoj), pri kiuj, almenaŭ tute klaras, ke ili ne povis esti eĉ proponitaj por publikigo pro cenzuraj kialoj – sed kion fari kun ili nun? Por tradukisto ĉiuj tiuj demandoj fariĝas aparte gravaj.

La unuaj tradukprovoj de Eŭgeno Onegin komenciĝis jam antaŭ la unua mondmilito. Sed ili aŭ ne konserviĝis, aŭ estis tute ne taŭgaj. En 1931 aperis eldono de traduko far Nikolao Nekrasov, unu el la plej bonaj poetoj, poeziaj tradukistoj el la rusa kaj Esperantaj literaturaj kritikistoj de tiu epoko. Ĝis la nuna jarcento lia traduko restis la plej bona, malgraŭ kelkaj provoj fari ion pli bonan. Ĝi sekvas la “kanonikan” tekston kun aldono de la konserviĝintaj fragmentoj el la Vojaĝo de Onegin, kaj enhavas tre zorge faritajn abundajn notojn, kiuj helpas kompreni realaĵojn de la komenco de la 19a jc. kaj aferojn, ne ĉiam klarajn por nerusoj, kaj ne plu klarajn ankaŭ por modernaj rusoj. Por sia tempo la kvalito de la traduko kaj de la eldono, la intelekta nivelo, sur kiu ĉio estis farita, estas la plej alta. En Esperanta Antologio oni povas legi versajn meditojn pri sia laboro de Nekrasov, inkluzive pri la kritikintoj.

Tamen certaj trajtoj de la traduko ne plaĉis al kelkaj rusaj esperantistoj, kiuj opiniis, ke ilia devo estas plibonigi la tradukon de Nekrasov. Tio estis Sergeo Rublov, Isaako Ĥoves kaj Nikolao Danovskij. Ĉiu faris sian plenan tradukon de la epopeo, ripetinte la kolosan laboron de Nekrasov. (Menciindas, ke fragmentojn de Eŭgeno Onegin tradukis kromaj multaj aliaj personoj, eĉ Kalocsay foje faris.) Bedaŭrinde, neniu el la tradukoj estis en la 20a jc. plene eldonita, nur la traduko de Rublov aperis en kolekto de liaj elpuŝkinaĵoj en 2002. Tial, mi konas la aliajn tradukojn nur laŭ apartaj fragmentoj. Kiel mi povas ilin pritaksi? La tradukoj de Rublov kaj Danovskij ne estas, laŭ mi, iel pli bonaj ol tiu de Nekrasov – pro ilia rilato al la poezio. La versoj de Rublov sonas pli glate, ili ne entenas ne ĉiam facile prononceblajn vortkunmetojn, kiujn abunde uzis Nekrasov, sed “glatiginte” la prononcon, li malproksimiĝis de la precizeco en transdono de la puŝkinaj versoj, kio estas nepardonebla. Kiam li ne povis trovi taŭgan rimon aŭ ĝuste teni la ritmon, li enŝovadis en la versojn iujn superfluajn sensignifajn vortojn, kio tre foras de la sencosaturita poezio de Puŝkin. Fine – kaj tio karakterizas la tradukojn far Rublov ĝenerale, ne nur tiun ĉi – li miksis vortojn el malsamaj leksikaj tavoloj, kvazaŭ en Esperanto ili ne ekzistus. Mi tion akcepti ne povas. Laŭ tiuj fragmentoj de la traduko far Danovskij, kiujn mi konas, lia tradukkoncepto ankaŭ ne akcepteblas: li volis aktualigi la puŝkinajn versojn per uzado de “modernaj”, sed, pli vere, laŭmodaj, esprimmanieroj kaj neologismoj. Sed Puŝkin estis klasika poeto, kiu neniam uzis en la rusa neologismojn aŭ pruntitajn vortojn (pri kio li mem parolas en Eŭgeno Onegin!), se li povis sen tio sin esprimi; do, ankaŭ tiu koncepto de la traduko estas neakceptebla. Sufiĉe bone aspektas fragmentoj de la traduko far Ĥoves, kiujn mi vidis, sed, verŝajne, ankaŭ lia traduko, se oni rigardas ĝin plene, ne havas evidentajn avantaĝojn antaŭ la traduko far Nekrasov. Sed se ne estas avantaĝoj, do ne necesas penoj. (Dezirantoj kompreni, kiel malsame diversaj esperantistoj provis solvi la traduktaskojn, kiujn prezentas al ili la poezio de Puŝkin, povas vidi plurajn malsamajn tradukojn de la unua strofo en la libro de Boris Kolker Vojaĝo en Esperanto-lando.)

Evidente, simile al mi opiniis la posedantoj de la eldonejo Sezonoj, kiam ili decidis eldoni Eŭgeno Onegin-on en Esperanto en principe nova traduko: ĝi devas esti pli moderna ol tiu de Nekrasov, kaj nepre havi kompare kun ĝi nur avantaĝojn. Tial ili ne akceptis eldoni la menciitajn tradukojn, sed mendis tute novan ĉe Valentin Melnikov, kiu jam antaŭ tio tradukis poemojn de Puŝkin kaj montris, ke li tion fari principe kapablas. Kaj la rezulto de lia laboro pravigis la atendojn de la eldonejo, kaj la libro aperis. Jen kion mi povus diri pri la traduko kaj la libro ĝenerale.

Melnikov decidis restarigi la tekston de la epopeo tiel, ke ĝi estu sinsekva kaj plejeble plena. Tiel, la ĉapitron Vojaĝo de Onegin, kiun oni kutime metas kiel suplementon (videblan en la traduko de Nekrasov), li metis al la loko, kie ĝi devis troviĝi laŭ la komenca aŭtora plano – kiel 8an ĉapitron. Same pri ĉiuj forlasitaj strofoj, troveblaj kutime en notoj – li zorge metis ilin sur siajn lokojn, tradukinte ankaŭ tiujn fragmentojn, kiujn neniu el la antaŭaj tradukintoj esperantigis. La konataj fragmentoj el la 10a ĉapitro okupas la lokon de la 10a ĉapitro. Do, la verko en lia traduko aspektas iom pli kohera, ol estas en “kanonikaj” eldonoj.

Foj-foje Melnikov strebas trovi la samajn rimojn, kiuj estas en la rusa originalo – Esperanto foje tion permesas. Kiel ekzemplon, vd. ĉ.1, s.VI:

Latino nun eksmodas fine,
Sed endas diri pri Eŭgen’:
Scipovis legi li latine
La motojn kun ioma pen’,
Pri Juvenal’ babili klere,
Alskribi vale postletere,
Memoris – en malforta grad’ –
Du versojn li el Enead’.
Ne ŝatis li esplori notojn
Sur polvaj paĝoj de kronik’
Mondhistoria, por eksplik’,
Sed de l’ pasinto anekdotojn
Ekde Romul’ ĝis nuna hor’
Li ĉiam gardis en memor’.

Ĉi tie la versoj 1-3 kaj 9-12 rimiĝas tute same, kiel en la originalo (nyne-latyne kaj oĥoty-anekdoty).

En la sekva fragmento (ĉ. 1, s. XLVIII) ambaŭ rimparoj imitas la originalon:

Kun koro, plena de ĉagreno,
En sinapog’ al parapet’,
Medite staris nun Eŭgeno –
Laŭ mempriskribo de l’ Poet’.

En la originalo oni vidas: soĵalenij-Jevgenij, granit-piit.

Ekde la tempo de Nekrasov la sciencaj esploroj de puŝkina kreado havis multajn atingojn, kiuj plibonigas la komprenon de liaj tekstoj. Ĉion tion por bona traduko necesis konsideri, kaj la tradukisto tion penis fari. La rezultoj de liaj studoj videblas kaj en la teksto mem, kaj en la notoj, kiuj, kvankam estas subskribitaj de la eldoninto, s-ro A. Korĵenkov, plejparte venas, tamen, de la tradukisto. Certe, io, kio troviĝis en la notoj de Nekrasov al lia traduko, perdiĝis, sed en aliaj lokoj la notoj iom pli detalas kaj permesas pli bone kompreni la tekston al atentema leganto.

Eŭgeno Onegin estis verkita antaŭ 180 jaroj, kaj multaj tiamaj esprimoj kaj idiotismoj iĝis nekompreneblaj jam en la tempo de Nekrasov, des pli nun. Ekzemple, en priskribo de la okupoj de la onklo de Onegin, de kiu li heredis sian bienon, estas laŭvorte skribite, ke li “ĉirkaŭ kvardek jarojn kverelis kun ŝlosilistino [ĉefservistino], rigardis en fenestron kaj dispremis muŝojn” (ĉ.2, s.III). Nekrasov tradukas:

Mastrumistinon jen riproĉis,
Jen premis muŝojn sur fenestr’.

Ĉio bonas, sed... Evidentiĝis, ke “dispremi muŝojn” en la tempo de Puŝkin signifis “solece drinki”! Do, alia senco... Kaj Melnikov tradukas ne laŭvorte, sed pli proksime al la origina senco:

Servistojn skoldis dum jardekoj,
Kaj pace drinkis ĉe fenestr’.

Certe, la nocio pri drinkado ĉi-loke sufiĉe grave karakterizas la bonan nobelon!

Aŭ jena ekzemplo: inter diversaj frandaĵoj Puŝkin mencias iun “strasburgan kukon neputreblan” (ĉ.1, s.XVI). Kio ĝi estas? Kial “neputrebla”? Antaŭe ĉiuj tradukistoj stumblis antaŭ tiu esprimo... Melnikov tradukas: “Strasburga kuk’ en ladskatolo” – ja temas pri nova por tiu epoko invento – konservaĵo (nome – pri anserhepata pasteĉo, produktita en Strasburgo).

Do, tiaj penoj fari la tradukon pli komprenebla al la moderna leganto, kaj transdoni la jam vualitan de la tempo sencon, donas al la traduko de Melnikov sendubajn avantaĝojn. Tamen ankaŭ perdoj estas tie, kie la tradukisto vane opiniis ion ne grava. Ekzemple, en ĉ.1 s. XXV, kie temas pri dandeco de Onegin, ĉe Nekrasov ni legas:

Ja oni povas saĝa esti
Kaj zorgi pri la unga pur’:
Ĉu la epokon vanprotesti?
La mor’ devigas laŭ natur’.
Ĉadajev-bis, Eŭgeno mia,
Pro timo je mallaŭdo ia
Pri vestoj estis verpedant’
Kaj kiel nun ni nomas – dand’.

Sed ĉe Melnikov estas:

Ja povas ankaŭ hom’ prudenta
Prizorgi ungojn por belec’.
Ne spitu kontraŭ mor’ jarcenta:
Despotas nin kutim’ kaj dec’.
Eŭgen’, aristokrat’ diboĉa,
Timante pro ĵaluz’ riproĉa
En vestoj estis ja pedant’
Kaj, kiel ni jam diris, dand’.

Stilaj avantaĝoj ekzistas – forestas komplikaj kunmetaĵoj “vanprotesti” kaj “verpedant’”, sed koste je mencio pri Ĉadajev, kiun zorge konservis Nekrasov, kiu faris ankaŭ specialan noton pri la persono. Ja Piotr Ĉadajev (pli ĝuste – Ĉaadajev, 1793-1856), bona konato de Puŝkin, en 1820-aj jaroj estis konata nur kiel brila oficiro kaj dando, sed poste fariĝis famega filozofo, kaj pro “herezeco” de siaj ideoj estis oficiale deklarita frenezulo kaj dum jardekoj vivis hejme arestita. Tia mencio de persono en epoko, kiam li ankoraŭ ne fariĝis vere fama, estas tre grava historie (kiel mencio pri Sokrato far Aristofano en la komedio Nuboj 24 jarojn antaŭ la kondamno), kaj ellasi ĝin el la traduko estas eraro. Feliĉe, tiaĵoj maloftas.

Konklude, mi povas diri, ke la nova traduko de Eŭgeno Onegin estas grava evento por la evoluo de la esperantlingva literaturo kaj plia paŝo sur la vojo, kie la nacia kulturaĵo ricevas trajtojn de la internacia valoro. Valentin Melnikov faris grandan laboron, kaj lia traduko estas certe pli moderna, poezie glata kaj, averaĝe, pli adekvata ol ĉiuj antaŭaj. Por la homoj, kiuj volas vere profunde konatiĝi kun la ĉefverko de A. Puŝkin, mi konsilus, tamen, legi paralele la tradukon de Nekrasov kaj tiun de Melnikov – ili certagrade komplementos unu la alian, kaj tia legado donos sufiĉe bonan proksimiĝon al la originalo, “stereoskopian bildon” pri ĝi.

Tamen, kiel ajn ni laŭdu la novan tradukon, mi opinias, ke post certa tempo – post pluaj 70-80 jaroj – pro evoluo de nia lingvo kaj sciencaj esploroj pri Puŝkin aperos bezono por nova Esperanta versio de la epopeo, kaj, laŭ la bezono, nova(j) traduko(j).

Nikolao Gudskov
“La Gazeto”, 15 mar 2007, n-ro 3 (129)

 

Via opinio pri Eŭgeno Onegin