Titolo	Urug
Aŭtoro	Hella S. Haasse
Kategorio	Prozo tradukita / romanoj
Prezo	9.00 €, sesona rabato ekde 3 ekz.
Eldonloko, jaro	Zwolle, 2012
Eldoninto	VoKo
Klarigoj	Dua traduko de kortuŝa rakonto pri la amikeco inter nederlanda knabo kaj loka knabo en Nederlanda Hindio kaj la rezulto de la politikaj ŝanĝoj tie.
Tradukisto, lingvo	G. Berveling / El la nederlanda
Formato	79 paĝoj, 20 cm
Recenzoj	Bonvolu legi la recenzon pli malsupre	Aldonu

  ekz.

---

Recenzo de Petro Desmet’

Urug & Urug

Fonto: Revuo Esperanto, decembro 2013
Aldonita de Stano Marček (2014-01-01)

Urug. Hella S. Haasse. El la nederlanda trad. Piet Buijnsters. Hago: Internacia Esperanto-Instituto, 2012. 113p. 20cm. ISBN 9789080565104. Prezo: € 12,90. Urug. Hella S. Haasse.
El la nederlanda trad. Gerrit Berveling. Zwolle: VoKo, 2012. 79p. 20cm. Prezo: € 9,00

Kion jaroj ne donis, ofte minuto alportas... proverbis jam Zamenhof kaj mi supozas ke li pensis pri Urug... Li nur mistajpis “ofte” anstataŭ “ope”. Finfine aperis, preskaŭ samtempe, du tradukoj de la plej Esperanto-spirita novelo el la nederlanda literaturo. Kial ni devis atendi tiel longe?

Aprezeco
En la jaro 1948 aperis, kiel librosemajna donaco (ĉiujare oni organizas tian librosemajnon, dum kiu ĉiu aĉetanto de minimuma sumo da libroj ricevas senpagan novelon) Urug de Hella Serafina Haasse, sed sen mencio de la aŭtornomo. La aŭtorino naskiĝis, 30 jarojn antaŭe, en Indio (Mi, same kiel la tradukintoj, uzas “Indio” por indiki la nederlandan kolonion, kiu poste iĝis Indonezio), sed venis, dudekjara, al Nederlando por studi en universitato. En la novelo Urug ŝi volas, kun amo, pentri la homojn de sia naskiĝlando. Ĉar ĝi estis librosemajna senpaga libro (Imagu! Ankaŭ tiam estis kriza tempo!) ĝi amase distribuiĝis kaj legiĝis. Multaj legantoj tamen sentis malmulte da amo al la indiaj indiĝenoj. Indio tiam ankoraŭ ne iĝis Indonezio (ĝi sendependiĝis en la jaro 1949). Multaj priploris buĉitajn koloniistojn kaj laŭdis buĉantajn nederlandajn policistojn... (oni oficiale parolis pri “policaj intervenoj”, kvankam fakte temis pri akra milito) kaj ili ne povis kompreni, por uzi nederlandismon – kiu cetere troviĝas en unu el la tradukoj – ke la nederlandanoj fakte “havis nenion por fari” tie! (signifo: ne rajtis, 300 jarojn antaŭe, entrudiĝi en la teritorion). La novelo furoris, kune kun la kaŭzitaj diskutoj, kaj ĝi restis furora. Aperis, ĝis nun, pli ol 50 eldonoj kaj ĝi tradukiĝis en minimume 15 (nun 16) lingvojn. Ankaŭ filmo estis farita laŭ ĝi. Ŝajnas cetere ke estas nun iu “Uruga etoso”, kiu povas klarigi la aperon de la du samtempaj Esperantaj eldonoj... la reelsendon de la filmo en televidaj programoj, kaj la furoron de nova angla traduko, en Portobello-books, sub la titolo La nigra lago. La ĵusa nova angla traduko rezultigis cetere multe da artikoletoj en anglaj ĵurnaloj, tiel ke eĉ literatura suplemento de flandra ĵurnalo dediĉis, ĉi-semajne, artikoleton al ĝi.

Bildo
Iusence la titolo kiun la brita eldonisto donis al la novelo, estas pli trafa ol la originala titolo. Urug, tion vi verŝajne jam supozis, estas la nomo de india junulo, sed tiu junulo ne estas la ĉeffiguro en la novelo. La unua frazo de la novelo estas: “Urug estis mia amiko”. La ĉeffiguro de la novelo estas “mi” el “mia” en la frazeto, sed la “mi” restas sennoma. Eĉ liaj gepatroj (krom posta novedzino) nenie nomiĝas. Sed en la novelo gravan rolon ludas Telaga Hideung (= Nigra Lago). En ĝi dronas (en la komenco, ne tuja, de la novelo) la patro de Urug, dum klopodo savi la endanĝerigitan “mi”n. Parte, sed vere nur parte, kaŭze de tio, la knabo Urug, naskiĝinta kelkajn semajnojn post “mi”, estas pli-malpli kunedukita kun “mi”. La libro priskribas kiel ambaŭ infanoj, knaboj, junuloj iom post iom disevoluas. Fine, apud la Nigra Lago, ili konfrontiĝas en vivminaca milita situacio... kvankam restas dubo ĉu vere la india minaconto estis Urug. En la fina paragrafo la novelo aludas la metaforan simbolan rolon de la Nigra Lago. Mi citu: “Estas superflue konfesi ke mi ne komprenis lin. Mi konis lin, kiel mi konis la Nigran Lagon – spegulantan surfacon. La profundon neniam mi sondis.”

Lokaj koloroj
La nederlandaj aŭtoroj kiuj verkas pri Indio, ĉiam semas indiajn vortojn tra la tuta libro. Estas kiel efelidoj: iuj trovas ilin ĉarmaj, aliaj ĝenaj. Mi persone – sed vi povas havi alian ideon – trovas ilin precipe ĝenaj. Ili, por mi, havas neniun “aldonan valoron” kaj nur akcentas la “ni-kaj-ili”-senton, la konscion pri fundamenta malsameco... kun aldona valorskalo. La tradukintoj, kompreneble, povas pravigi sin per “fideleco al la originalo”, kiu ja ankaŭ estas efelidita.
Sed ambaŭ tradukoj uzas duan lokan koloron, kiu estis evitebla kaj, laŭ mi, evitinda. Kvankam mia penslingvo (se entute oni pensas lingve) kaj mia laborlingvo estas Esperanto... sed okazis kelkfoje, tiel ĉe unu kiel ĉe la alia tradukinto, ke mi subite pensis nederlande, ke la teksto stumbligis min kaj devigis min ŝalti lingvon! Tute klare, subkonscie, la Esperantosekcio de mia Ĉomskimaŝino reĵetis la frazon, la nederlanda sekcio ĝin akceptis: “Mi turnis min kaj vidis stari enlandulon”. Aĥ, ĉu ne tutsimple “kaj rimarkis enlandulon”? Se oni rekte pensas en Esperanto oni ne “vidas stari”! Plej ofte nur unu tradukinto kaptiĝis, kaj vere foje unu, foje la alia... Unu fojon temis pri vere malfacila tipa nederlanda esprimo. Unu tradukinto redonas la esprimon preskaŭ laŭvorte: “Vi ja etendas la manon ĉe Lida”. La alia eltiriĝis per klariga traduko: “Vi tamen permone subtenigas vin fare de Lida”... sed ekzistas en-PIV-a Zamenhofa esprimo, kiu bildigas la saman nocion: “turni sin al ies poŝo” (v. poŝo). Do mi proponus: “Sed vi ja turnas vin al la poŝo de Lida”, kaj tio ŝajnas al mi komprenebla, ankaŭ por iu kiu ne memoras la Zamenhofan esprimon. Atentu, tiuj efelidoj ne abundas... kaj povas esti ke ili ne estas eviteblaj ĉe tradukado. Verŝajne ankaŭ mi mem de tempo al tempo preteratentis tiajn lokajn kolorojn?

Uruga spirit-etoso
En indiaj romanoj, ekzemple ĉe Couperus, ofte la aŭtoroj teksas mitan strangan etoson kun interveno de spiritoj ktp. Fakte mi komencas kredi ke iu tempa neklarigebla etoso vagas ie en la atmosfero, kaj ke la nuntempa estas ia Uruga. Ideoj maturiĝas kiel fruktoj, pendas kaj atendas rikolton. Tio klarigus la hazardon de du samtempaj tradukoj, post tiom da jaroj, kaj la apero de Urug en televido, filmo kaj eĉ en Britio. Eble ĝi puŝis niajn tradukantojn al hasteco, ĉar mi ne povas ne havi la impreson ke ambaŭ iom haste zorgis sian verkon. Iom da ripozo post tradukado, iom da maturiĝo kaj posta relego kiel memstaran Esperantan tekston fore de la originalo... estus povinta eviti kelkajn makuletojn. Ankaŭ la preskoboldo papiliumas inter tiuj ideonuboj, ĉar ĝi en unu traduko forŝtelis akuzativliteron por glui ĝin troige al la alia traduko! Stranga afero, sed juĝu mem: “La pejzaĝo kiu ĉe la vojkurbiĝo etendiĝis antaŭ mi, eĉ el miaj terursonĝoj mi ne rekonis. – La pejzaĝon kiu etendiĝis ĉe la kurbo de la vojo antaŭ mi, eĉ pli teruris ol angorsonĝo”. Amuza koincido, ĉu ne?

Pri koloniado... kaj pretekstoj...
La novelo estas pensiga. Ŝajnas al mi ke la nederlandaj maniero kaj historio de koloniado diferencas de la belga. Mi ne povas imagi belgan romanon pri nia iama kolonio, en kiu ne aperus misiistoj. Ĉe ni la ĉiama klarigo estis ke la nigruloj avide deziras nian helpon, por ke ni, pere de baptado, savu ilin de eterna brulado en la infero kaj ke ili sopiras algluiĝi al nia kulturo pere de la edukado kiun ni prizorgas… En nederlandaj tiatemaj libroj mi neniam renkontis misiistojn. Kiun pretekston ili uzis por kaŝi la verajn motivojn?
Nu ja, pasis la tempo ke iuj regnoj, pere de sia superforto, el avida profitemo altrudas sian kulturon en fremdajn teritoriojn, perforte akaparas terenojn kaj eĉ ne iomete klopodas imagi al si ke la indiĝenoj ne estas ekevoluintaj prasimioj… aŭ ĉu mi sarkasmas?

Tradukproblemoj
La unua frazeto de la novelo estis tre simpla kaj facile tradukebla, neniu problemo. Ankaŭ la lasta frazeto estas tre simpla, tre mallonga. Ĝi konsistas el nur du vortgrupoj: substantiva subjektgrupo kaj verboformo. Tamen ĝi estas eksterordinare malfacile tradukebla, kaj mi bezonus kelkajn semajnojn, mi timas, por trovi taŭgan tradukon. Estas iu rezigna finfrazeto, por indiki ke oni ne konas respondon sed ankaŭ ne multe zorgas.... ni vidos, aperu/okazu io ajn. Laŭlitere en la nederlanda: La tempo (= la estonto) instruos (ĝin). En la priparolataj tradukoj troviĝas: “La tempo lernigos tion” kaj “Fine tion mi ekscios”... sed neniu el la du al mi ŝajnas taŭga. Eble: Estonto decidu... aŭ Estonto respondos...

Kaj kiun aĉeti?
Mi ne listigos la preserarojn, kiuj cetere estas malmultaj. Sed mi ne povas ne mencii ke Piet Buijnsters iom sisteme misuzas la vorton alie kun la loka signifo: aliloke. PIV ja klare avertas ke la vorto alia ne estas korelativo. Li ankaŭ ofte neglektas temporilatojn en nerekta parolo. Al interesatoj mi konsilas aĉeti ambaŭ versiojn, ĉar temas tamen pri relative malmultekostaj libretoj kaj foja komparo de ambaŭ tekstoj certe estas instrua okupo.

 

Via opinio pri Urug