Recenzo de Nicolino Rossi
Historio de la Esperanta Literaturo
Fonto: L'Esperanto, dec. 2015
Aldonita de Carlo Minnaja (2016-03-27)
Verkego impona, volumo 760-paĝa, 54 ĉapitroj kun epilogo, referencoj kaj antologieto poezia kaj proza: jen la tuto de ĉi longe atendata "Historio de la Esperanta Literaturo". Ĝin kunaŭtoris du eminentaj studemuloj kaj kompetentaj esplorantoj pri ajna literatura fenomeno produktita tra preskaŭ cent tridek jaroj da ekzistado de la lingvo Esperanto: mi simple difinu ilin la italaj esperantologoj Carlo Minnaja kaj Giorgio Silfer, pri kiuj ni italaj esperantistoj rajtas fieri. Ilian ĉiel kompetentan esplorlaboron pri plurfacetaj aspektoj de amaso da poeziaj kaj prozaj verkoj aŭtoritaj fare de granda aro da verkistoj kaj verkintoj atestas ĉi librego ĉiupaĝe informriĉa kaj plaĉe kaj stimule leginda, spite la neceson de rigora historia sobreco.
La du aŭtoroj decidis disdividi la pli ol jarcentolongan historion de la esperanta originala literaturo en kvin konvenciajn periodojn, plus trarigardo super la lastaj dudek jaroj: la konvencio kuŝas en la fakto, ke ili nomas periodo kelkajn jardekojn markitajn per gravaj primovadaj kaj/aŭ priliteraturaj atingoj sur la vojo de la esperantlingva verkado. Ili amason da faktoj, da verkoj kaj da verkintoj klopodas sobre-historie, mensmalvarme analizi kaj pritaksi, sed ĉar ili estas homoj amantaj kaj la lingvon kaj ties literaturon, ili lasis sin envolvi de la sentoj, do de sia koro....kaj la amon al la verkitaĵo oni simple trasentas plurpaĝe. Konfirmo pri tiu mia impreso estas ĝuste la vorto koro, kiu aperas, ĉu intencite ĉu ne, en la ĉapitrotitoloj de kvar el la kvin konvenciaj periodoj analizitaj.
Jen, ekzemple, la titolo de Ĉapitro 1: De Ho, mia kor' al Mondo kaj koro /ĝeneralaj trajtoj de la unua periodo (1887-1921). La koro, do la sentoj ĉefrolas por marki la deirpunkton de la historio de literaturo en lingvo elpensita kaj senpopola, sed evidente jam esprimopova! Estas konate, ke Ho, mia kor' estas unu el la du poemoj de L.L. Zamenhof aperintaj en lia Unua libro en 1887 startiganta la lingvon internacian Esperanto, do tiu poeziaĵo estas la lulilo de nia literaturo. Mondo kaj koro estas la titolo de la unua poemkolekto de Kálmán Kalocsay, eldonita en 1921 en Budapeŝto fare de Hungara Esperanto-Servo: poemaro, kiu lingve, stile kaj poetike markas la maturiĝon de poezia lingvo enmane de talenta poeto, kiu karakterizos kaj influos nian literaturon tra la tuta dua periodo. Inter tiuj du konvenciaj markiloj situas la klopodoj unuaperiodaj, foje krizigaj kaj tumultemaj, stabiligi Esperanton ankaŭ kiel literaturan lingvan esprimilon. Fakte, la aŭtoroj tiel difinas la unuan periodon:
"En tiu historio la unua epoko estas certe la plej longa, eble la plej konvulsia, sed kvante la plej malgranda kaj estetike ne la plej interesa. Ĝi ampleksas tridek kvar jarojn, 1887-1921: pli ol generacion, kun multaj novaĵoj kiuj decide karakterizas la evoluon de la tuta esperanta fenomeno."
Atenta, eĉ se foje mallonga, priskribo estas donita al ĉiu aparta poeto, novelisto, romanverkisto aŭ fojfoja verkinto, kiuj iel kontribuis al nia literaturo per publikigitaj verkoj ĉu libroforme ĉu en revuoj aŭ periodaĵoj sufiĉe gravaj kun porokazaj literaturaj enhavoj aŭ suplementoj. Kaj revuoj estas aparte priatentitaj tra ĉiuj periodoj de la historio, ĉar revuoj, kiel la famiĝinta Literatura Mondo, en la dua periodo, iĝis fortaj kataliziloj influantaj aron da verkistoj kaj poetoj, kiel ankaŭ la pli fruaj unuaperiodaj revuoj La Esperantisto, La Ondo de Esperanto kaj La Revuo. Pri ĉiu pritraktita aŭtoro ni kutime ekscias pri lia skiza biografio, kun naskiĝ- kaj mortodatoj kaj dato de esperantistiĝo, kaj de kabeiĝo, se tio okazis; pri liaj verkaĵoj versaj aŭ prozaj, publikigitaj kaj foje eĉ ne eldonitaj, kun oftaj kritikaj pritaksoj. Ekzemple, en la longa Ĉapitro 13 pri K. Kalocsay ni legas: "La tendenco al perfekteco igis Kalocsay retuŝi siajn poemojn eĉ plurfoje; ni povas diri, ke en preskaŭ ĉiuj kazoj la nova versio estas pli bona, do la versaĵoj gajnis el la manipulado. Malaperis kelkaj el la jam nemultaj adasismoj, montriĝis pli da aŭdaco en la kunmetitaj vortoj, kelkaj nerimiĝantaj versoj estis trenitaj al rimado, kelkaj rimoj estis riĉigitaj per rimado kun pli da silaboj...."
Dum el la Ĉapitro 29, pritraktanta la eldonon de la poemaro Kvaropo (1952), kies unu ĉefa poeto estas William Auld, ni legas pri li: ...."Auld kaptas iujn teknikajn specialaĵojn de Miĥalski kaj de Kalocsay; en Ebrio li komencas utiligi la vidan poezion, kiun li poste uzos plurfoje en La infana raso, konfidante al la tipografia aspekto de la versoj kaj al la misvortoj la fuŝon de la prononco ŝuldita al ebrieco.... Do Auld, en la kolekto kiu kunigas lian produkton de ĉirkaŭ jarkvino, konturiĝas nete: juna kun ĉiuj karakterizoj ligitaj al la aĝo, socie sentema, absolute racia kun neoptimisma rigardo al la estonteco, kontraŭmilitema, tendenca al mondcivitaneco, firme kroĉita al la lingvo kiel portanto de tuthomara kulturo...."
Do koncizo, sed ankaŭ detalemo, kun rigora kontrolo de la faktoj kaj ties fontoj, estas la ecoj de ĉi serioza literaturscienca laboro. Gravaj aŭtoroj, kiuj lasis profundajn spurojn kaj forte karakterizis siajn periodojn, ricevas ofte tutĉapitrajn analizojn, kiel, ekzemple la famaj Zamenhofoj, Grabowski kaj Kabe, Kalocsay kaj Baghy, Schwartz kaj Waringhien (kaj Maura, ties pseŭdonimo), Auld kaj Boulton... por citi nur kelkajn plej gravajn kaj ĉiel konatajn. Oftas tra la paĝoj citoj de versaĵoj kaj proz-eltiraĵoj por montri kaj konfirmi la kritikajn asertojn pri la aŭtoroj pritraktataj: tiuj citaĵoj montriĝas veraj raraj perloj kaj juveletoj, ne ĉiam legeblaj eĉ en iom pli dikaj antologioj.
Dum la vorto koro plu aperas en la ĉapitrotitoloj markintaj la duan, trian kaj kvaran periodojn: De Mondo kaj koro al La verda koro (1921-1937), De La verda koro ĝis La konstanta koro (1937-1952), De koro konstanta al kora vortaro (1952-1970), kio subkomprenigas kiom la sentoj kaj personaj implikaĵoj forte influis la verkistojn dum tuta duonjarcento, la du aŭtoroj klopodas gardi sian literatursciencan analizon sur bazoj de sobra senpartiemo per esencaj pritaksoj de faktoj, eventoj kaj movadaj kunpusiĝoj plurspecaj. Ili riĉigas kaj ampleksigas la informon pri medioj kaj cirkonstancoj influintaj ankaŭ la beletran verkadon: kiam nur necese, per konciza prinotado paĝpieda, aŭ per eĉ pli abundaj donitaĵoj kolektitaj en la utilega apendico "Referencoj", la aŭtoroj klopdas enlume enetosigi la agadon de verkintoj influitaj de eventoj naciaj, internaciaj, aŭ de primovadaj atingoj, aŭ de la kulturpolitikoj estigitaj fare de Esperantaj kaj alikarakteraj Institucioj.
Min iom surprizas, ekzemple, kiom estas diversloke insistate pri la influo de la rezolucio de Unesko en Montevideo, la 10an de decembro 1954, ŝuldita al la celkonscia agado de movadano eminenta, kia estis D-ro Ivo Lapenna. Tiu evento ŝajne kuntrenis tutan ekfloron de beletraj verkoj al kiuj niaj du esperantologoj aludas per bela esprimo: La Montevidea renesanco! Romantika eltrovo por marki literaturan epokon, kiu vidis la aperon de tuj famiĝinta poemaro, La infana raso de tiu Willam Auld, kiu iĝos la agnoskata poeto kaj unuaranga literaturisto dum kroma duonjarcento.
Rimarkindas ankaŭ la grava atento donita, en pluraj diversperiodaj ĉapitroj, al la fenomeno Esperanta Teatro kaj al la nemultaj dramaturgoj verkintaj originalajn teatraĵojn nialingve, krom al la tradukoj de alilingvaj teatraj klasikaĵoj, enscenigitaj okaze de gravaj esperantaj eventoj. Oni perceptas, tra la volumo, la intereson pri teatroverkado de unu el niaj du esperantologoj, Giorgio Silfer, mem dramaturgo verkinta plurajn teatrajn originalaĵojn.
Laŭdindas, krome, la fortostreĉa senpasia eleganto de Carlo Minnaja priskribi la lastan periodon de 1993 al 2013 kun aludoj ĝis 2014, ankoraŭ tro freŝdatan tempon por sobre kaj distanciĝe, histori-analize pritaksi eventojn kaj ĉefe homojn plu vivantajn kaj agantajn,
Ekde nun, la volumo Historio de la esperanta literaturo estos nepra stud- kaj konsultlibro nemalhavebla por ĉiu serioza verkonto, instruisto, redaktonto de revuo, movadano, kiu agos en nia esperanto-mondo.
Via opinio pri Historio de la Esperanta literaturo
